michał spisak -wielki muzyk po polio

...jeśli komukolwiek jeden takt,
jedna sekunda mojej muzyki sprawi przyjemność,
to już jest dla mnie wielkie szczęście
(z listu do Seweryna Różyckiego) Michał Spisak (1914-1965)
Całe jego krótkie życie było świadectwem zwycięstwa ewangelicznego "ochoczego ducha nad mdłym ciałem". Niedowład nóg doznany po paraliżu dziecięcym przezwyciężyła bezgraniczna pasja do muzyki na tyle, że jako student Śląskiego Konserwatorium w klasie skrzypiec Józefa Cetnera mógł wykonywać nawet tak trudne utwory jak "Mity" Karola Szymanowskiego, a w klasie kompozycji Aleksandra Brachockiego przekroczyć obowiązujący plan studiów o kilkadziesiąt pozycji i w r. 1937 uzyskać dyplom z odznaczeniem. W ślad za tym Śląskie Towarzystwo Muzyczne ufundowało mu, jako najzdolniejszemu absolwentowi Konserwatorium, stypendium na dalsze studia kompozytorskie w Paryżu. Tam przyjęła go do swej klasy Nadia Boulanger - niezwykła postać o wyjątkowej wiedzy muzycznej, szerokich horyzontach intelektualnych i rzadko spotykanym talencie pedagogicznym, przed którą skłaniali głowy najwybitniejsi kompozytorzy owej epoki. Spotkanie z nią było dla niego szczególnie szczęśliwym przypadkiem losu. Ona to, poznawszy się na jego talencie już od pierwszych spotkań, uznała go za swego ulubionego ucznia, dyrygowała jego pierwszymi paryskimi utworami, często demonstrowała je na swoich wykładach, przyczyniła się do przedłużenia stypendium francuskiego, ukazała mu wszystkie uroki muzyki Strawińskiego, wreszcie obdarzając niemal matczynymi uczuciami, utrzymywała z nim bliski kontakt do końca życia. Znalazłszy się we Francji jako 23-letni młodzieniec, Spisak aktywnie włączył się w działalność Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków. Nie przypuszczał jednak, że wybuch wojny w r.1939 zatrzyma go w tym kraju jako w drugiej ojczyźnie a Paryż stanie się miejscem działań twórczych do końca życia. Tam powstały niemal wszystkie z kilkudziesięciu jego dzieł - symfonicznych, kameralnych i solowych. Już w pierwszych latach po wojnie utwory Spisaka skomponowane podczas jej trwania zaczęły pojawiać się na estradach europejskich, a wykonywane w kraju wzbudzały sensację - tym większą, że ich autor był dotąd tu nieznany – zjednując mu opinię jednego z najbardziej interesujących spośród polskich kompozytorów młodego pokolenia. Triumfalny pochód odbyły przez nasze estrady takie utwory jak żywiołowa "Toccata na orkiestrę" i "Suita na orkiestrę smyczkową" – prezentowana podczas licznych tournees koncertowych w repertuarze dyrygenckim znakomitego Pawła Kleckiego i Jana Krenza - zapalonego entuzjasty muzyki Spisaka. "Symfonię concertante nr 1" natychmiast prawykonał w Katowicach wielki Grzegorz Fitelberg, sięgając następnie po "Divertimento", nazwane także przez kompozytora "Muzyką lekką nr 1". Dwa dzieła na instrumenty dęte: "Trio" i "Kwintet" wykonywane są do dziś chyba na całym świecie, jako przykład świetnej muzyki kameralnej, a jego doskonały "Koncert na fagot i orkiestrę" cieszy się wciąż najwyższym uznaniem wśród wirtuozów tego instrumentu - podobnie jak i "Concertino na puzon i orkiestrę". Z myślą o znakomitej skrzypaczce Eugenii Umińskiej jako o pierwszej wykonawczyni powstała "Sonata na skrzypce i orkiestrę" - jedno z największych dzieł Michała Spisaka, zasługujących na wpisanie złotymi zgłoskami do rejestru polskiej wirtuozowskiej literatury skrzypcowej. Do tego rejestru niewątpliwie pretenduje "Suita na dwoje skrzypiec" dedykowana dwom damom wiolinistyki polskiej -Eugenii Umińskiej i Irenie Dubiskiej. ... najbardziej spektakularne sukcesy kompozytorskie. Do nich należą m.in. nagrody uzyskiwane na międzynarodowych konkursach. Oto w r.1953 na Konkursie im. Królowej Elżbiety w Brukseli Grand Prix przyznano "Serenadzie na orkiestrę" skomponowanej jeszcze w roku 1939. W dwa lata później na Konkursie na nowy Oficjalny Hymn Olimpijski – znów Grand Prix! - jako jedyna nagroda spośród nadesłanych 392 kompozycji. Uroczyste wykonania spisakowskiego "Hymnu Olimpijskiego na chór mieszany i orkiestrę" do słów ody Pindara odbywało się z wielkim rozgłosem kilkakrotnie: w r. 1955 na 50. sesji MKOL w Paryżu, następnie na Igrzyskach Śródziemnomorskich w Barcelonie, na VII Igrzyskach w Cortina d'Ampezzo i w r. 1956 podczas XVI Olimpiady w Melbourne i w Sztokholmie. W 1957 r. ponowny udział w Konkursie im. Królowej Elżbiety w Brukseli,przyniósł mu - w konkurencji 237 utworów z 38 państw - Premier Grand Prix za "Concerto giocoso per orchestra da camera". To doskonałe dzieło jest do dziś najbardziej reprezentatywne dla stylu Spisaka.
I jeszcze polskie nagrody: - Wyróżnienie (jako jedyne - nagród nie było) za "Improvisazione per violino e pianoforte" na II Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim im. H. Wieniawskiego w Poznaniu w r.1963 oraz - jako szczególne przejawy uznania ze strony kolegów ze Związku Kompozytorów Polskich..- Nagroda Muzyczna ZKP przyznana w roku 1964 za twórczość muzyczną oraz za zasługi dla współczesnej muzyki polskiej oraz - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany na wniosek ZKP przez Radę Państwa. Jaka jest muzyka Michała Spisaka? Spełnia ona wszystkie cechy znamionujące tzw. neoklasycyzm francuski a przejęte od Nadii Boulanger preferującej dbałość o doskonałość warsztatu twórczego z troską o zwięzłość i przejrzystość formy z unikaniem nadmiaru rozwlekłej uczuciowości właściwej romantykom XIXwiecznym. Jest więc jego muzyka łatwo rozpoznawalna z emanującej z niej energii, wynikłej ze spontanicznej akcji muzycznej, nasyconej wartkością przebiegu poszczególnych wątków muzycznych, kipiącej potoczystością "naelektryzowanej" rytmiki potęgowanej impulsywną motoryką, urozmaicaną nagłymi, wręcz "perkusyjnymi" akcentami i kontrastami dynamicznymi, wyrazistą paletą ostrych brzmień harmonicznych i pełnych blasku barw orkiestrowych przy przejrzystości faktury instrumentalnej. Dla słuchaczy cechy te łączą się z dominującymi nastrojami radości, pogody, pozytywnej energii, optymizmu. Wobec nich wolne, liryczne części utworów Spisaka działają jako pożądane chwile błogiego spokoju, wytchnienia czy przelotnej zadumy. Znamienne, że w jego muzyce nie ma miejsca dla pesymizmu, jaki w życiu codziennym ogarniał go wraz z postępującym kalectwem i coraz słabszej kondycji zdrowotnej.
Komponując nie poszukiwał oryginalności za wszelką cenę - świadczy o tym zresztą jakże szczera wypowiedź użyta jako motto do niniejszego eseju. Do końca był wierny raz obranemu stylowi, który w historii muzyki - łącząc tradycje barokowe z klasycyzmem wiedeńskim - miał swoje apogeum we Francji w okresie międzywojennym. I choć po wojnie młoda generacja kompozytorów reprezentowała już zupełnie nowe kierunki - Spisak świadomie nie poszedł w jej ślady. Ale jego utwory nigdy nie zyskały miana konserwatywnych. Przeciwnie - w konfrontacji z wręcz rewolucyjnymi demonstracjami estetycznymi i technicznymi wychodziły zawsze i wychodzą do dziś zwycięsko, niezmiennie zyskując uznanie zarówno tradycjonalistów jak i zwolenników postępu w muzyce. Na takie uznanie zasługiwał zawsze tylko ten kompozytor, który w swych dziełach dawał dowód godnej podziwu wierności własnym ideałom estetycznym i najdalej posuniętej uczciwości twórczej. Takim niewątpliwie był i pozostaje dziś dla nas Michał Spisak. ..prof. Leon Markiewicz